Toespraak burgemeester Jan de Vries - 4 mei 2025

Ooggetuigen

Zojuist liepen wij samen in een stille tocht vanaf het Raadhuis naar dit oorlogsmonument. Een indrukwekkende start van deze herdenking. 80 jaar geleden liep op 5 mei 1945 een colonne van Duitse militairen dezelfde route over de Kerkstraat richting de Stationsweg. Een historisch moment dat het einde van de Tweede Wereldoorlog in Sliedrecht markeerde. Doktersvrouw Corrie Folmer was daarvan ooggetuige en maakte een historische foto. Die foto prijkt nu op de uitgave 'Sliedrecht 80 jaar bevrijd' van het Historisch Platform Sliedrecht.

In de weken die volgden, vierde Sliedrecht de bevrijding met grote feestvreugde, buurtfeesten en kleurrijke optochten. Tegelijkertijd werd de pijn gevoeld van vijf jaar oorlog. Een periode van onderdrukking, angst, verwoestingen, ontberingen en verlies. Een periode, waarin veel Sliedrechters een naaste, een familielid en een dorpsgenoot hebben verloren. Een periode, waardoor Sliedrechters voor hun leven zijn getekend.

Onze laatste ooggetuigen hebben de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog misschien niet altijd op beeld vastgelegd, maar ze staan voor altijd op hun netvlies gegrift. En iedere keer wanneer ze hun verhaal delen, roept dat emoties op. Dat zie ik in de film met interviews met de laatste ooggetuigen, die nu in het Sliedrechts Museum wordt getoond. Dat ervaar ik ook in persoonlijke gesprekken en bij de momenten van herdenken, zoals vanavond.

Samen herinneren en herdenken

Het aantal nog levende ooggetuigen van al het oorlogsleed in Sliedrecht neemt helaas ieder jaar verder af. Daarom ben ik dankbaar voor het feit dat zij hun persoonlijke verhalen met ons hebben gedeeld. Zo kunnen wij samen blijven herinneren en herdenken.

En dat is nodig. Want, morgen 80 jaar vrijheid vieren kan niet zonder vandaag stil te staan bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen. Hoe meer wij vandaag die verschrikkingen ons herinneren en herdenken hoe dieper onze vreugde morgen kan zijn.

Herinneren en herdenken. Dat doen we ieder met onze eigen gedachte en op onze eigen wijze. Maar ook samen. Juist samen herinneren en herdenken is van grote waarde. Samen herinneren en herdenken is met elkaar meeleven. Meeleven met het verdriet en de pijn van de ander. Meeleven met het verdriet en de pijn van generaties voor en na ons.

Dat zien we ook vanavond. In uw en jouw aanwezigheid. Jong en oud komen hier samen. Zo doen we dat al 80 jaar in Sliedrecht, van generatie op generatie. En ik hoop dat we nog generaties lang samen zullen herinneren en herdenken.

Oneindig herinneren, eren en hopen

Oneindig blijven herinneren en herdenken. Dat verbeelden de kransen die we straks leggen. Dat doen wij namens verschillende groepen slachtoffers, nabestaanden, maatschappelijke organisaties en namens ons allemaal. Kransen vormen een gesloten cirkel. Zonder begin of einde. In het plaatsen van een krans blijven wij de oorlogsslachtoffers en veteranen eren. Zo blijven zij oneindig in onze herinneringen. Tegelijkertijd zijn de kransen door hun bloemenpracht tekenen van leven en hoop. Tekenen van een oneindige toekomst vol van hoop.    

Op 19 april mocht ik met mijn collega's van Hardinxveld-Giessendam en Altena een krans plaatsen bij Kamp Amersfoort. Het kamp waarheen bijna 600 mannen uit Sliedrecht en andere dorpen werden heengevoerd. Sommigen keerden nooit meer terug. Deze krans gaf zo uiting aan hoe wij de Merwedegijzelaars collectief herinneren en eren.

Het blijft gelukkig niet bij een abstract aantal gijzelaars. Zij zijn geen nummer gebleven. De gijzelaars hebben allemaal een naam en steeds meer een gezicht gekregen. Zo wordt hun verhaal oneindig aan volgende generaties doorgegeven.

Dat geldt ook voor de verhalen van de Sliedrechtse Joden. Tijdens Jom Hasjoa in onze Dijksynagoge mocht ik de namen voorlezen van 62 vermoorde Joden. Sliedrecht kent geen Joodse gemeenschap meer. Een grote leegte. Maar hun namen en verhalen leven oneindig in Sliedrecht voort.  

Net als de namen en verhalen van de Liniecrossers, waarvan het monument ieder jaar door nieuwe leerlingen wordt geadopteerd. Van generatie op generatie herinneren en eren wij ze.

Sliedrecht kent 19 slachtoffers van bombardementen en beschietingen. Op de begraafplaats krijgen zij een naam en nu ook online een gezicht. Hun verhalen zijn door de laatste ooggetuigen indringend vereeuwigd in het boek en in de film. Ook voor hen wordt straks een krans gelegd, als oneindig teken van herinnering, eer en hoop.

Vergeten verhalen

Nog steeds worden er nieuwe Sliedrechtse oorlogsverhalen opgetekend en zijn er vast nog nieuwe verhalen te ontdekken. Zoals verhalen van dwangarbeiders die in Duitsland werden tewerkgesteld. Of de verhalen van de mensen met een beperking. Vergeten groepen oorlogsslachtoffers, worden zij genoemd.

In nazi-Duitsland werden mensen met een verstandelijke beperking, psychische aandoening of dementie stelselmatig vervolgd. Zij werden 'krankzinnigen' genoemd. Volgens de nazi-ideologie leiden ‘krankzinnigen’ tot een achteruitgang van het ras. Bovendien vond men dat ze de samenleving teveel geld kosten. In Duitsland en in het bezette Polen en Rusland werden daarom honderdduizenden mensen met een beperking gesteriliseerd en 70.000 werden er vergast in de gaskamers.

In Nederland vonden die verschrikkelijke praktijken niet plaats. Maar de omstandigheden in de instellingen waren heel slecht. Veel mensen met een beperking werden geëvacueerd en relatief veel van hen overleefden de oorlog niet.

Vandaag wordt voor deze vergeten oorlogsslachtoffers ook een krans gelegd. Door de ouders en verwanten van de bewoners van de Merwebolder. Zo wordt met dit oneindige teken van herinnering, eer en hoop, het verhaal van de mensen met een beperking in oorlogstijd onderdeel van onze collectieve herinnering. Juist in Sliedrecht, waar mensen met een beperking voor ons allen zo vertrouwd zijn en volwaardig mee mogen doen. Uit ervaring weet ik, hoe belangrijk dat voor mensen met een beperking en hun ouders en verwanten is.  

Waarde van vrijheid

Joden, mensen met een beperking, Sinti, Roma en velen anderen waren slachtoffer van een verdorven Naziregime. Wat ben ik dan dankbaar, dat wij mogen leven in een land waarin je mag zijn wie je bent. Ongeacht je godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid. Ook daarom staan wij hier. De oorlog heeft ons nog meer  bepaald bij de waarde van onze vrijheid. Deze herdenking herinnert ons eraan dat die vrijheid niet vanzelfsprekend is.

Op zoveel plaatsen op deze wereld mogen mensen niet zijn wie zij zijn. Zoveel mensen lijden nog iedere dag onder oorlog of onderdrukking. Sommigen van hen zoeken en vinden hier in Sliedrecht een veilig heenkomen. Wie de verschrikkingen van oorlog herinnert en de waarde van vrijheid kent, gunt die ook aan anderen. 

Tegelijkertijd kan ik, misschien net als u en jij, soms moedeloos worden van het steeds maar toenemende aantal oorlogen en conflicten. Zeker als we ook in eigen land meer polarisatie, haat, discriminatie, racisme en antisemitisme zien. Dat roept bij mij zorgen en vragen op. Hoe kan het zijn dat we ieder jaar kransen leggen, oneindig herinneren en herdenken, maar daar onvoldoende van leren?

Vuur van de Vrijheid

Deze vraag zet ons tot nadenken en bezinning. Een aantal van u komt zojuist uit een kerkdienst, een plek van bezinning en inspiratie. Hopelijk waren de daar gesproken en gezongen woorden en de muziek voor u en jou een goede voorbereiding op deze gezamenlijke herdenking.

Op Eerste Paasdag sprak wijlen Paus Franciscus in zijn laatste, door een ander uitgesproken preek ook over de vele oorlogen en conflicten. Hij werd niet moedeloos maar zette ons aan tot actie. Ik citeer: "Het licht van Pasen spoort ons aan om muren af te breken die zorgen voor verdeeldheid. Het spoort ons aan om voor elkaar te zorgen, om onze solidariteit te vergroten en om ons in te zetten voor de volledige ontwikkeling van het iedere menselijk wezen."

De Paus deed zo een appel op ons allemaal. Op zowel wereldleiders als inwoners van Sliedrecht. Om samen op te staan voor verdraagzaamheid, solidariteit, rechtvaardigheid en vrede. 

Vanavond begon deze herdenking met een indrukwekkende stille tocht, een gezamenlijke start van herinneren, herdenken en eren. Vannacht start een nieuwe tocht. Lopers van Trimclub ABC brengen in de Nationale Bevrijdingsestafette het bevrijdingsvuur van Wageningen naar Sliedrecht. Aan ons de taak om ook in beweging te komen. Om het 'Vuur van de Vrijheid' door te geven. Aan onze kinderen en kleinkinderen, aan onze buren en aan iedereen die op ons pad komt. Zo verspreiden wij samen een oneindig vuur van vrijheid, een vuur van leven en hoop.